Rezerwat przyrody – obszarowa forma ochrony przyrody o różnym statusie ochrony i zasadach wyznaczania w różnych krajach świata.
Rezerwaty przyrody na świecie
Formy ochrony przyrody zwane rezerwatami istnieją w wielu państwach świata. Z reguły są to chronione przepisami prawnymi i wyłączone z użytkowania obszary przeznaczone na cele ochrony przyrody oraz prowadzenia badań naukowych, a dostęp do nich osób postronnych jest mniej lub bardziej ograniczony. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych. Brak jest jednak jednorodnej, międzynarodowej definicji rezerwatów oraz jednorodnych kryteriów ich wyznaczania, a obiekty tego typu w różnych krajach mogą być inaczej zarządzane i chronione.
Rezerwaty przyrody w Polsce
Liczba rezerwatów w Polsce stopniowo rośnie, w 2000 r. było ich 1307, w 2005 r. – 1395, w 2010 r. – 1463, w 2013 r. – 1480, a w 2021 r. – 1505. Według danych z 2022 roku liczba obiektów tego typu osiągnęła 1512, a ich całkowita powierzchnia wynosiła 171 336,5 ha, co stanowi 0,6% powierzchni kraju. Najwięcej rezerwatów znajdowało się w województwie mazowieckim (189), najmniej w województwie opolskim (38). Średnia w skali kraju wielkość obiektów wynosiła 113,3 hektarów, najmniejsza była w województwie opolskim (26,3 ha), największa w województwie warmińsko-mazurskim (304,1 ha). W ostatnich latach wzrasta odsetek powierzchni rezerwatów objętej ochroną ścisłą (10,6% w roku 2022).
Podstawy prawne
W Polsce rezerwaty przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1):
...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Zasady funkcjonowania
Zakazy obowiązujące na obszarze rezerwatów przyrody. Tablica na terenie rezerwatu przyrody Dęby w Meszczach
Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub szczególne jej składniki, w tym fauna, flora, mykobiota oraz twory przyrody nieożywionej.
Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.
Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Likwidacja lub zmniejszenie rezerwatu są możliwe wyłącznie w przypadku bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych. Dla rezerwatu sporządza się na okres 20 lat tzw. plan ochrony – dokument określający cele ochrony, zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu. Plan taki zatwierdza regionalny dyrektor ochrony środowiska.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Grupa GMI
